Środki owadobójcze a gryzoniobójcze – czym się różnią?

Zwalczanie owadów a zwalczanie gryzoni

Szkodniki bardzo często zwalczane są za pomocą substancji chemicznych powodujących ich śmierć. Jest to wręcz najpopularniejsza metoda zwalczania szkodników. Metodą tą zwalczane są między innymi dwie szczególnie często występujące, a tym samym szczególnie często sprawiające problemy grupy szkodników, a mianowicie owady i gryzonie. Jak każdy dobrze wie gryzonie i owady znacząco różnią się od siebie pod względem budowy. W związku z tym środki skuteczne w zwalczaniu jednej z tych grup zwierząt nie zawsze okazują się być skuteczne w zwalczaniu zwierząt zaliczanych do drugiej grupy lub ich skuteczność jest na tyle niska, że nie są one stosowane w celu ich zwalczania ponieważ istnieją inne środki cechujące się wyższą skutecznością. Ponadto coraz większy nacisk kładziony jest na selektywne działanie środków pozwalające na zwalczanie jedynie wybranych gatunków zwierząt. Na przykład preferowane są środki, które z jednej strony będą zabijać owady szkodliwe, ale z drugiej nie będą zabijać owadów pożytecznych takich jak na przykład pszczoły. Trudno aby tego typu selektywnie działające środki zabijające tylko wybrane gatunki owadów pozwalały na skuteczne zwalczanie gryzoni. A więc czym właściwe się różnią środki owadobójcze od gryzoniobójczych? Przede do zwalczania tych dwóch grup zwierząt stosowane są zupełnie inne substancje. Stosowanie różnych substancji o różnym działaniu sprawia, że również przebieg ich działania jest zupełnie inny, choć oczywiście ostateczne skutki ich działania zazwyczaj są podobne. Przyjrzyjmy się zatem środkom stosowanym w celu zwalczania tych dwóch grup zwierząt. Na początek przyjrzyjmy się substancjom stosowanym w celu zwalczania owadów.

Insektycydy

Środki owadobójcze nazywane są również insektycydami, co po łacinie znaczy to samo, co owadobójcze w języku polskim. Insektycydy najczęściej działają na jeden z dwóch sposobów: zabijają owady, lub ograniczają ich rozwój. Działanie większości insektycydów obejmuje głównie układ nerwowy owadów. Insektycydy dzielone są na grupy w zależności od tego, jakie substancje czynne zawierają one w swoim składzie. Przyjrzyjmy się bliżej najczęściej stosowanym z grup insektycydów.

Insektycydy fosforoorganiczne

Insektycydy fosforoorganiczne to pochodne kwasu fosforowego. Grupa hydroksylowa została w nich zastąpiona alkoholami. Do insektycydów fosforoorganicznych zaliczamy fosfoniany, halogenofosfoniany i tiofosforany. Insektycydy fosforoorganiczne to oleiste ciecze, które mają nieprzyjemny, ostry zapach. Insektycydy fosforoorganiczne dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych, ale nie w wodzie. Wchłaniane są one przez przewód pokarmowy, skórę i drogi oddechowe. Działają na układ nerwowy owadów powodując zahamowanie acetylocholineestrazy i cholinoestrazy. Na skutek działania tych insektycydów zwiększa się poziom butyrylocholiny i acetylocholiny. Prowadzi to do paraliżu mięśni owadów. Insektycydy fosforanoorganiczne mogą prowadzić do zatruć w przypadku przypadkowego polania lub połknięcia.

Insektycydy karbaminianowe

Insektycydy karbaminianowe są pochodnymi kwasu karbaminowego. Ich poważną wadą jest szerokie działanie obejmujące obok owadów szkodliwych również owady pożyteczne i ryby. Insektycydy karbaminianowe działają i przedostają się do organizmów owadów w taki sam sposób jak estry fosforanowe od których są mniej toksyczne.

Insektycydy polichlorowe

Insektycydy polichlorowe to duża grupa obejmująca różnego rodzaju środki chemiczne. Większość z nich to węglowodory. Cechują się one wysoką odpornością na czynniki zewnętrzne w tym między innymi światło, wilgotność i temperaturę. Najczęściej mają one postać oleistych cieczy lub kryształów. Wszystkie insektycydy polichlorowe zostały wycofane z użytku ze względu na wysoką szkodliwość dla środowiska.

Neonikotynidy

Neonikotynidy są insektycydami stosowanymi od stosunkowo niedawna. Neonikotynidy mimo niedługiej historii są dość często używane. Na przykład zaliczany do tej grupy imidakloprid jest obecnie najszerzej używanym insektycydem na świecie. Neonikotynoidy atakują układ nerwowy owadów. Wadą neonikotynidow jest ich szerokie działanie obok owadów szkodliwych obejmujące również owady pożyteczne. Na przykład zaliczana do tej grupy klotianidyna jest jedną z najbardziej toksycznych dla owadów substancji. W związku z tym wiele organizacji postuluje ograniczenie ich stosowania. Neonikotynidy są jednymi z nielicznych insektycydów wykazujących wysoką skuteczność również w stosunku do gryzoni. W przypadku szczurów ich dawka śmiertelna jest nawet niższa niż jest to w przypadku much w przeliczeniu na masę ciała. Niestety skuteczność wobec szczurów oznacza również skuteczność wobec innych ssaków. Poszukiwania neonikotynidów działających na owady silniej niż na ssaki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Neonikotynidy łatwo rozpuszczają się w wodzie z którą wchłaniane są przez rośliny, które chronią one przez cały okres ich wzrostu. Neonikotynidy powszechne stosowane są między innymi do ochrony upraw soi i kukurydzy. Najpowszechniej stosowanym neonikotynidem jest imidakloprid. Jest on środkiem skutecznym wobec pcheł oraz szeregu owadów glebowych, żujących i ssących. Jeśli chodzi o miejsca w których jest on stosowany to zastosowanie imidaklopridu również jest bardzo szerokie. Stosowany jest on w celu ochrony drewna, gleby, nasion i upraw takich jak bawełna, zboża, rośliny strączkowe, owoce ziarnkowe, ziemniaki, warzywa i darń. Często dodawany jest on do wody używanej do nawadniania upraw. Cały czas prowadzone są badania nad wpływem neonikotynidów na pszczoły i poprawiane są metody ich użycia by zminimalizować ryzyko zmniejszenia przez nie liczebności populacji pszczół.

Pyretroidy

Pyretroidy są środkami łączącymi wysoką szkodliwość dla owadów z niską szkodliwością dla ludzi oraz innych organizmów wyższych. Działają w sposób żołądkowy lub kontaktowy. Pyretroidy są nietrwałe chemicznie. Dobrze rozpuszczają się w tłuszczach. Pyretroidy działają przede wszystkim na kanały chlorkowe i sodowe. Wpływają one na ich otwieranie i zamykanie się. Sprawiają one, że kanały sodowe owadów otwarte są przez dłuższy czas co skutkuje powstawaniem parestezji. Wpływ pyretroidów na układ nerwowy owadów można zauważyć już przy ich stosunkowo niewielkiej dawce. Pyretroidy w sposób naturalny występują między innymi w chryzantemach. Pyretroidy dzialą się na dwie grupy różniące się między sobą strukturą chemiczną i objawami w przypadku zatrucia nimi za równo wśród owadów jak i innych zwierząt. Kryterium zaliczenia związku chemicznego do pierwszej lub drugiej grupy jest zawieranie przez niego lub nie grupy α-cyjano-3-fenoksybenzylu. Grupę tą zawierają jedynie pyretroidy drugiego typu. Do pyretroidów pierwszego typu zaliczamy miedzy innymi permetryne, resmetryne i cismetryne. Każdy z pyretroidów może występować w jednej z czterech postaci różniących się pomiędzy sobą aktywnością biologiczną. Do pyretroidów drugiego typu zaliczamy między innymi związku takie jak fenwalerat, deltametryna i cypermetryna. Pyretroidy używane są do zwalczania pasożytów zewnętrznych zwierząt i ludzi w tym między innymi świerzbowców i wszy. Zwalczają także muchy, kleszcze i komary dzięki czemu mogą być one stosowane do zapobiegania przenoszonym przez te owady chorobom takim jak borelioza, malaria i żółta gorączka. Dwoma najczęściej stosowanymi do zwalczania owadów pyretroidami są cypermetryna i permetryna. Cząsteczka permetryny składa się z 21 cząsteczek węgla, dwudziestu cząsteczek wodoru, dwóch cząsteczek chloru i trzech cząsteczek tlenu. Zaliczana jest ona do syntetycznych związków chemicznych trzeciej generacji. Obok owadów jest ona również silnie toksyczna dla kotów i organizmów wodnych. Na szczęście jest ona stosunkowo nieszkodliwa dla innych organizmów wyższych w tym psów. Obok wspomnianej branży DDD permetryna stosowana jest również w rolnictwie i zwalczaniu pasożytów zewnętrznych. Użycie permetryny to skuteczna metoda zwalczania owadów, skuteczna metoda zwalczania kleszczy, skuteczna metoda zwalczania wszy, skuteczna metoda zwalczania pcheł i skuteczna metoda zwalczania świerzbowców. Cypermetryna dostaje się do organizmów owadów drogą żołądkową lub kontaktową. Jej działanie obejmuje głównie ośrodkowy układ nerwowy owadów. Jej zaletą jest wybiórcze działanie. Stosowana jest od lat siedemdziesiątych XX wieku.

fosforowodór

Bardzo szeroko stosowanym insektycydem jest również fosforowodór. Fosforowodór znany również jako fosfan, fosfina lub PH jest nieorganicznym związkiem chemicznym zbudowanym z wodoru i fosforu. Czysty fosforowodór nie zapachu ani barwy. Fosforowodór jest silnie trującym gazem, a kontakt z nim może doprowadzić do zgonu już przy stężeniu wynoszącym 10 PPM. Fosforowodór jest łatwo palny. Może zapalić się już przy temperaturze wynoszącej 100°C. Wysoka toksyczność fosforowodoru sprawia, że skutecznie zabija on wszystkie gatunki owadów. Fosforowodór skutecznie zabija również gryzonie, choć nie jest najczęstszą metodą ich zwalczania. Fosforowodór umożliwia zwalczanie szkodników w domach, zwalczanie szkodników w zbożu i zwalczanie szkodników w paletach na eksport.

Środki gryzoniobójcze

Środki przeznaczone do zwalczania gryzoni nazywamy rodentycydami. W celu zwalczania tych zwierząt najczęściej stosowane są trutki zawierające bromadionol.

Czym się różnią środki owadobójcze od gryzoniobójczych

Środki gryzoniobójcze i owadobójcze różnią się też od siebie szybkością działania. Substancje owadobójcze działają bardzo szybko. Zabijają owady już wkrótce po przedostaniu się do ich ciał. Działanie środków gryzoniobójczych jest dużo wolniejsze. Na przykład szczury giną po upływie kilku dni od spożycia trucizny. Środki przeciwko szczurom celowo produkowane są tak, aby nie zabijały tych zwierząt od razu. Wynika to z różnicy w inteligencji pomiędzy owadami, a szczurami. Szczury są inteligentne, a owady nie. Działanie owadów może wprawdzie nierzadko sprawiać wrażenie inteligentnego zaobserwować można jednak u nich jedynie automatyczne reakcje na z góry określone bodźce. Reakcje te określone są przez czynniki genetyczne. Ewolucja owadów jest bardzo szybka. Wynika to z faktu, że mają one krótkie cykle rozwojowe i dużo potomstwa z którego przeżywa jedynie niewielka część. Szybka ewolucja owadów sprawia, że mimo to ich zachowanie pozostaje w dużym stopniu dostosowane do sytuacji z którymi owady się spotykają nierzadko w na tyle dużym stopniu, że czasami aż trudno uwierzyć, że mamy do czynienia z zachowaniem automatycznym. Owady nie potrafią się jednak uczyć podczas swojego życia. Jeśli niektóre z owadów zaczną ginąć pod wpływem danego pokarmu pozostałe nie zmienią swojego zachowania i dalej będą się nim pożywiać. Owady nie są na tyle inteligentne by powiązać śmierć towarzyszy z jedzeniem konkretnych pokarmów. Nawet w przypadku tworzących skomplikowane kolonie mrówek, pszczół, szerszeni i termitów owady w nich żyjące działają na prostych instynktownych zasadach typy jeśli stanie się to zrób to, a podczas swojego życia nie nabywają nowych niezależnych od tych ukształtowanych genetycznie umiejętności. Co innego szczury. Mają one skomplikowaną strukturę społeczną w której występuje trójstopniowa hierarchia. Jeśli szczury zauważą nowe pożywienie to najpierw pożywiają się nim szczury stojące najniżej w hierarchii, a dopiero potem reszta. Jeśli w między czasie stojące niżej w hierarchii szczury umrą to pozostałe szczury nie pożywiają się danym pokarmem. Z tego powodu skuteczne środki gryzoniobójcze działają dopiero po upływie kilku dni od ich zjedzenia przez gryzonie.

Znaczenie środków owado- i gryzoniobójczych

Za równo insektycydy jak i rodentycydy są niezwykle istotne dla ludzi. Prawdę mówiąc wielu z nas właśnie im zawdzięcza to, że istnieje. Gdyby nie było tego typu środków spora, dużo większa niż jest to teraz część naszych plonów zjadana byłaby przez te szkodniki w związku z czym produkowanego przez rolnictwo pożywienia mogłoby nie wystarczyć aby wykarmić całą, stale rosnącą populację świata.